İLETİŞİM

 Bilgi üretme, aktarma ve anlamlandırma sürecine iletişim denir. İletişimin gerçekleşmesi için iki sistem gereklidir. Bu sistem, iki insan, iki hayvan, iki makine ya da bir insan ile bir hayvan, bir insan ile bir makine olabilir.

İletişim, ilk çağlardan günümüze kadar' birçok aşamalardan geçmiştir. İlkel insanlar birtakım sesler çıkararak, işaretleşerek iletişim kurmuşlardır. Günümüzde ise birçok yolla ve araçla iletişim kurulabilir. Ama bu yollardan en güçlü olanı dille yapılanıdır. Dille yapılan iletişim; resim, şekil, işaret ve vücut diliyle yapılan iletişimden daha güçlüdür. Bu bakımdan duygu, düşünce ve istekler dille aktarılır.

İletişim ile ilgili slayt'ı indirmek için tıklayın.

İletişimin Ögeleri

İletişimde bulunması gereken birtakım öğeler vardır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

Gönderici: İletiyi (mesajı) hazırlayan gönderen kişidir.

Alıcı: İletinin (mesajın) gönderildiği kişidir.

İleti: Gönderilmek istenen bilgi, düşünce ve duygu gibi şeylerin bir yol ile şifrelenmesidir. Bu şifre genellikle dildir.

Kanal: İletinin göndericiden alıcıya ulaştığı yol, araçtır.

Bağlam: İletişimin gerçekleştiği ortamdır.

Dönüt: İletideki amacın yerine getirilmesidir



İletişimin Ögelerini Belirleme

Sokakta karşılaşan Selin ve arkadaşı Müge arasında şöyle bir konuşma geçer: 
Selin:
-   Merhaba Müge! Akşam sinemaya gelir misin, bizimle? 
Müge:
-   Merhaba Selin! Teşekkür ederim ama gelemem, akşam teyzemlere gideceğiz.

Örnekte gönderici Selin, alıcı Müge'dir. İleti, "Merhaba Müge, akşam sinemaya gelir misin, bizimle?" ifadesidir. Kanal, iletişim dille gerçekleştiği için sözdür. Bağlam, sokaktır. Dönüt ise "Merhaba Selin! Teşekkür' ederim ama gelemem, akşam teyzemlere gideceğiz." ifadesidir.

İletişimdeki Göstergelerin Ayırt Edici Özellikleri

Kendi dışında başka bir şeyi gösteren, düşündüren, onun yerini alabilen, sözcük, nesne, görünüş ve olgulara gösterge denir. İletişim göstergeler aracılığıyla sağlanır.

Günlük hayatta insanların düzeni sağlamak için koydukları işaret sistemine sosyal gösterge denir. Giyim, kuşam, trafik işaretleri, levhalar birer sosyal göstergedir.

Doğada kendiliğinden oluşan hareketlere doğal gösterge denir. Ağaçların yapraklarını dökmesi, sonbaharın geleceğinin göstergesidir'.

Dil aracılığıyla yapılan sözlü ya da yazılı her türlü iletişim dil göstergesidir. Hailler, sözcükler, cümleler, konuşma ve edebi metinler bu gruba girer.



Dilin işlevleri

Dilin işlevlerini altı grupta toplayabiliriz.

Göndergesel İşlev

Bir ileti dilin göndergeyi olduğu gibi ifade etmesi için düzenlenerek oluşturulmuşsa dil göndergesel işlevde kullanılmıştır'. Bu başka bir' ifadeyle dilin bilgi verme işlevidir'. Burada amaç, gönderge konusunda doğru, nesnel, gözlemlenebilir bilgi vermektir'. Bu işlev daha çok kullanma kılavuzlarında, nesnel anlatılarda, bilimsel bildirilerde, kısa not ve özetlerde karşımıza çıkar'.

Heyecana Bağlı İşlev

Bir ileti, göndericinin iletinin konusu karşısındaki duygu ve heyecanlarını dile getirme amacıyla oluşturulmuşsa dil heyecana bağlı işlevde kullanılmıştır. Bu işlev, göndericinin kendi iletisine karşı tutum ve davranışını belirtir'. Bu işlevde çoğunlukla duygular', heyecanlar', korkular', sevinç ve üzüntüler dile getirilir. Dilin heyecana bağlı işlevinde öznellik hâkimdir'. Özel mektuplarda, öznel betimlemeler ve anlatılarda, lirik şiirlerde, eleştiri yazılarında dilin heyecana bağlı işlevinden sıkça yararlanılır.

Alıcıyı Harekete Geçirme İşlevi

Bu işlevde ileti alıcıyı harekete geçirmek üzere düzenlenmiştir'. İletinin bir çeşit çağrı işlevi gördüğü bu işlevde amaç, alıcıda bir tepki ve davranış değişikliği yaratmaktır. Propaganda amaçlı siyasi söylevler, reklâm metinleri, genelgeler, el ilanları genellikle dilin bu işleviyle oluşturulur. Dilin alıcıyı harekete geçirme işleviyle hazırlanan metinlerde gönderici, iletiyi alanı işin içine sokmayı, onu sorgulamayı ister.

Kanalı Kontrol İşlevi

Bir ileti, kanalın iletiyi iletmeye uygun olup olmadığını öğrenmek amacıyla düzenlenmişse dil, kanalı kontrol işlevinde kullanılmıştır. Gönderici ile alıcı arasında iletişimin kurulmasını, sürdürülmesini ya da kesilmesini sağlayan bu işlevde iletinin içeriğinden çok iletişimin devam ettirilmesi olgusu ağır basar'. Törenlerde, uzun söylevlerde, aile yakınları ya da sevgililer arasındaki konuşmalarda; dilin kanalı kontrol işlevini yansıtan iletiler sıkça kullanılır'.

Dil Ötesi (Üst Dil) İşlevi

Bir ileti dille ilgili bilgi vermek üzere düzenlenmişse o iletide dil, dil ötesi işlevde kullanılmıştır. Dilin dil ötesi işlevinde iletiler, dili açıklamak, dille ilgili bilgi vermek için düzenlenir. Daha çok bilimsel metinlerde ve öğretme amaçlı konuşmalarda karşımıza çıkan ve "yani, demek istiyorum ki, bir' başka deyişle" gibi sözcüklerde kendini gösteren dil ötesi işleve, günlük yaşamda da sıkça başvurulur. Örneğin "Beni yanlış anlamayın, ben bu sözcüğü mecaz anlamda kullandım." cümlesinde ileti, dille ilgili bilgi vermek, başka bir' iletiyi açıklamak üzere düzenlenmiştir'.

Sanatsal İşlev

Bir' iletinin iletisi kendisinde ise dil sanatsal işlevde kullanılmıştır. Dil bu işlevde kullanıldığında iletinin iletmek istediği husus, iletinin kendi sindedir. Bu durumda ileti, kendi dışında herhangi bir şeyi ifade etmez, yansıtmaz. Obje iletinin kendisidir. Örneğin dilin sanatsal işlevde kullanıldığı metinler olan lirik anlatılarda ve şiirlerde şiirin amacı o şiirin kendisidir. Sanatsal metinler, kendinden başka bir' şeyi ifade etmeye ihtiyaç duymaz, bir şiir sadece şiir olduğu için önemli ve anlamlıdır, yani şiirin gerçeği, şiirin kendisidir. Dilin sanatsal işleviyle kullanıldığı metinlerde gönderici alıcıda hissettirmek istediği etkileri uyandırmak için, dili istediği gibi kullanır, yani kendi özgün üslubunu oluşturmak için bir anlamda dili yeniden yaratır. Edebi sanatlardan, karşılaştırmalardan, çağrışım gücü yüksek sözcüklerden yararlanarak imgeler oluşturur, sözcükleri daha çok yan ve mecaz anlamlarda kullanır. Edebi metinlerde dil sanatsal işlevde kullanılır.


Dil ile Kültür İlişkisi

Toplumun yaşayış biçimi, gelenekleri, inançları o toplumun kültürünü oluşturur.

Dil bir toplumun ortak özelliklerini öğrenmeye yardımcı olur. Bir toplum hakkında öğrenilmek istenenler, o toplumun kullandığı dili öğrenmekle olasıdır' çünkü toplumun ürettikleri diline yansır.

Bir toplumun bir evresiyle ilgili metinler incelenerek o ulusun o evredeki kültürü, toplumsal değişimleri aydınlatılabilir. Dede Korkut Masalları buna en güzel örnektir. Türklerin İslamiyet'i kabul etmeden önceki yaşayışıyla, kabul ettikten sonraki toplumsal değişimini bu sözlü ürünlerde görmek olasıdır.

Her toplum yaşam koşullarına uygun sözcükler üretir ve kullanır. Kimi zaman dilin en küçük birliği sayılan bir tek sözcük bile o ulusun kültürü üzerine düşünce oluşturulmasına yardımcı olabilir.

Dille kültür arasında sıkı bir bağ vardır. Dil, kültürü hem kurar hem geliştirir. Bunun yanı sıra dil, kültürün bir öğesidir; ama önemi bakımından hiçbir kültür ögesiyle karşılaştırılamaz. Dil kültürün nesilden nesile aktarımına yardımcı olur. Bir evrede yapılanlar bir sonraki evreye dilin yardımıyla ulaştırılabilir, tekrar tekrar aynı şeylerin bulunması için çaba harcanmaz. Dilin bu özelliği kültürün genişleyip zenginleşmesini sağlar.

Kullanımda Ortaya Çıkan Dil Türleri

Lehçe

Bir dilin bilinmeyen, çok eski dönemlerinde ayrılmış kollarına denir. Başka bir deyişle, bir dilin birbirinden uzak bölgelerde, çeşitli nedenlerle, ses, söz dizimi ve söz varlığı bakımından değişikliğe uğramış biçimine lehçe adı verilir.

Şive

Bölgelere ve yörelere göre değişiklik gösteren, ana dilden ses ve biçim olarak değişiklik arz eden dil kollarına şive adı verilir.

Ağız

Bir dilin en yeni zamanda ayrılmış küçük bölge kollarıdır. Başka bir tanımla, bir dilde ya da bu dilin bir lehçesinde yazı diline oranla ortaya çıkan farklı söyleyiş biçimine ağız adı verilir.

Argo

Belli bir kesimin, genellikle de belli bir meslekten olan kişilerin kendi aralarında oluşturup konuştukları, bu nedenle ortak dili konuşan diğer insanların anlayamadığı özel dile argo adı verilir.